İlkin Cavadov: Qədim Qafqazın paytaxtı

Azərbaycan zəngin və çoxəsrlik tarixə malik bir ölkədir. Bu tarixin canlı şahidlərindən biri də bir vaxtlar Qafqaz Albaniyasının paytaxtı olmuş Qəbələ şəhəridir. Arxeoloji tədqiqatlar göstərir ki, bu qədim şəhərin ən ilkin yaşayış məskəni Çuxur yurd adlanan ərazidə yerləşib. Çuxur Qəbələ adlandırılan bu yerin toponimi coğrafi mövqeyi ilə əlaqədardır: “çuxur” sözü çökək sahəni ifadə edir, “Qəbələ” isə şəhərin tarixi adını əks etdirir. Beləliklə, Çuxur Qəbələ — çökək relyefdə yerləşən qədim Qəbələnin qalıqlarını özündə saxlayan bir məskəndir.

Bu tarixi kənd hazırda Qəbələ rayonunun inzibati ərazisinə daxildir və rayon mərkəzindən təxminən 34 kilometr cənub-qərbdə, Alazan–Əyriçay (Həftəran) vadisində yerləşir. Qədim Qəbələ şəhəri süquta uğradıqdan sonra onun aşağıda – çökək ərazidə yerləşən hissəsinin adı zamanla kənd adında qorunub saxlanılıb.

Hazırda bu kəndin ərazisində Qəbələ Tarix-Mədəniyyət Qoruğu, qədim qala divarları, tikinti qalıqları və müxtəlif dövrlərə aid maddi mədəniyyət nümunələri mövcuddur. Kəndin cənub-şərq hissəsində erkən orta əsrlərə, şimal və şimal-şərq hissəsində isə orta əsrlərə aid qəbiristanlıqlar aşkar olunub. Burada üzərində yazılar və naxışlar olan sənduqə tipli qəbir daşları da dövrümüzə qədər gəlib çatıb.

Ərazi, həmçinin qədim və orta əsrlərə aid pul dəfinələri ilə də zəngindir. Son illərdə burada Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu tərəfindən bir neçə arxeoloji ekspedisiya aparılıb. Hər ekspedisiya yeni tarixi faktları üzə çıxarır və Qədim Albaniyanın maddi-mədəni irsini daha dərindən öyrənməyə imkan yaradır. Alimlərin fikrincə, bu ərazi bir zamanlar böyük və qüdrətli bir dövlətin siyasi və mədəni mərkəzi olmuşdur. Toprağın altında hələ açılmamış çoxlu sirli qatlar, abidələr və sivilizasiya izləri var.

Bugünkü Çuxur Qəbələ kəndi, özündə keçmişin izlərini daşımaqla yanaşı, müasir inkişafdan da geri qalmır. Təxminən 1000 nəfər əhali burada yaşayır. Kənddə balıqçılıq təsərrüfatı fəaliyyət göstərir. Qızıl balıqların yetişdirilməsi üzrə ixtisaslaşmış bu müəssisə hər il Xəzər dənizinə buraxılması üçün çoxlu sayda balıq balası hazırlayır. Gələcəkdə müəssisənin genişləndirilməsi və daha böyük istehsal gücünə malik kompleksin yaradılması planlaşdırılır.

Ərazidən axan, bulaq mənbəyindən qaynaqlanan təmiz dağ çayları, xüsusilə farell balıqları üçün əlverişli şərait yaradır. Bu şəffaf, soyuq sularda yetişdirilən balıqlar öz dadı və keyfiyyəti ilə seçilir. Çayın boyunca bir çox kənd sakini şəxsi balıq hovuzları yaradaraq təsərrüfatla məşğuldur. Bu da kəndin ekoloji turizm və kənd təsərrüfatı potensialını artırır.

Çuxur Qəbələ təkcə bir kənd deyil – bu məkan, sözün əsl mənasında, bütün bir sivilizasiyanın mirasını yaşadan açıq səma altında muzeydir. Burada zaman öz axarında keçmişlə bu günü birləşdirir: bir tərəfdə qədim Qafqaz Albaniyasının daşlaşmış izləri, arxeoloji abidələr və orta əsrlərə aid məzar daşları, digər tərəfdə isə təbiətlə harmoniya içində yaşayan, ənənəvi təsərrüfatla – xüsusilə də balıqçılıqla məşğul olan müasir kənd sakinləri yer alır.

Bu unikal məkan elm və turizmin qovşağında yerləşir. Çuxur Qəbələdə mütəmadi olaraq aparılan arxeoloji qazıntılar, alim və tədqiqatçıların diqqətini bura cəlb etməklə yanaşı, tarix həvəskarları və mədəniyyət turistləri üçün də cazibədar imkanlar yaradır. Ərazidə tapılmış maddi-mədəniyyət nümunələri – qala divarları, qədim tikili qalıqları və müxtəlif dövrlərə aid sikkələr, bu yerin nə qədər zəngin tarixi keçmişə sahib olduğunu sübut edir.

Turizm baxımından isə Çuxur Qəbələ həm tarixi-kultural, həm də ekoloji turizm üçün ideal məkandır. Təmiz dağ çayları, büllur bulaqları və səfalı təbiəti ilə fərqlənən bu kənd, şəhər həyatının səs-küyündən uzaqlaşmaq istəyənlər üçün rahatlıq və sakitlik vəd edir. Xüsusilə də balıqçılıq təsərrüfatları – burada yetişdirilən qızıl balıqlar və farellər turistlər üçün həm maraqlı müşahidə, həm də dadlı yerli təam təcrübəsi təqdim edir. Kəndin içindən axan şəffaf çay boyunca yaradılmış balıq hovuzları həm yerli sakinlərə gəlir mənbəyi, həm də qonaqlara vizual və praktiki maraq doğuran məkandır.

Hazırda Çuxur Qəbələdə turizm infrastrukturlarının inkişafı istiqamətində ciddi addımlar atılır. Ərazidə qonaq evləri, elmi simpozium zalları, ekspozisiya mərkəzləri və bələdçi xidmətlərinin yaradılması planlaşdırılır. Bu təşəbbüslər kəndi həm yerli, həm də beynəlxalq səviyyədə daha geniş auditoriyaya tanıtmaqla mədəni turizmin yeni ünvanına çevirə bilər.

Beləliklə, Çuxur Qəbələ təkcə qədim bir yaşayış məskəni deyil – o, həm Azərbaycanın qədim tarixini gələcəyə daşıyan mədəni körpü, həm də müasir turizm imkanlarının inkişaf etdiyi perspektivli bir regiondur.

Çuxur Qəbələ – keçmişin izi, gələcəyin ümididir.

İlkin Cavadov, Qəbələ Dövlət Peşə Təhsil Mərkəzinin III kurs tələbəsi